2016-cı ildən etibarən Azərbaycanda illərlə təmtəraqla qeyd olunan və dövlət səviyyəsində təşkil edilən Gül Bayramına son qoyuldu. Bu ənənənin qəfil dayandırılması yalnız rəsmi qərarlarla deyil, həm də onunla bağlı baş verən simvolik və siyasi hadisələrlə yadda qaldı. Həmin ilin 10 may gecəsi baş verən hadisə, ölkənin yaxın tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsinə çevrildi.

Bir heykəl, iki gənc, bir cəmiyyət

2016-cı ilin 10 mayında — ümummilli lider Heydər Əliyevin doğum günündə — gənc fəallar Bayram Məmmədov və Qiyas İbrahimov Bakının mərkəzində, Mərkəzi Bankın qarşısında yerləşən Heydər Əliyev heykəlinə sprey boyalarla şüarlar yazdılar: “Qul bayramınız mübarək!” və “Fuck the system”. Bu etiraz aksiya, Azərbaycanda həm avtoritar idarəetməyə, həm də şəxslərin bütləşdirilməsinə qarşı yönəlmiş simvolik bir addım idi.

Bu cəsarətli addımlarının nəticəsi olaraq, Bayram və Qiyas növbəti gün həbs olundular. Rəsmi ittiham isə tamam fərqli idi: külli miqdarda narkotik maddə saxlama. Onlar hər biri 10 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası aldı. Bu ittihamlar yerli və beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları tərəfindən siyasi motivli hesab edildi və gənclər vicdan məhbusu kimi tanındılar.

Əfv və müəmmalı ölüm

2019-cu ildə, həbsdən 3 il sonra, Azərbaycan Prezidenti tərəfindən imzalanan əfv sərəncamı ilə hər iki fəal azadlığa buraxıldı. Lakin bu azadlıq Bayram Məmmədov üçün çox uzun sürmədi. O, 2021-ci ilin may ayında İstanbulda — Moda sahilində ölü tapıldı. Rəsmi versiya onun dənizdə batdığını bildirsə də, həmfikir fəallar və insan haqları müdafiəçiləri bu ölümü şübhəli hesab etdilər. Onun ölümündən sonra sosial mediada və hüquq müdafiə təşkilatları arasında “Bayramın ölümü təsadüfi deyildi” fikri geniş yayılmışdı.

Gül Bayramı niyə yoxa çıxdı?

Bayram Məmmədov və Qiyas İbrahimovun etirazından sonra Gül Bayramı bir daha keçirilmədi. Rəsmi şəkildə bu tədbirin ləğvi ilə bağlı heç bir açıqlama verilmədi. Lakin ictimaiyyət arasında geniş şəkildə belə düşünülür ki, bu tədbirə son qoyulmasının əsas səbəbi həmin etiraz aksiyası və onun yaratdığı ictimai rezonans oldu. Çünki Gül Bayramı illərlə rəsmi təbliğatın, Heydər Əliyev kultunun və siyasi güc nümayişinin bir elementi kimi qiymətləndirilirdi. Onun üzərinə yazılan bu mesajlar həmin simvolların “toxunulmazlığına” zərbə kimi dəyərləndirildi.

Yaddaşda qalan mesaj

Bu hadisə bir tərəfdən Azərbaycanda söz azadlığı və siyasi repressiyalar mövzusunu daha da aktuallaşdırdı, digər tərəfdən isə cəmiyyətin fərqli təbəqələrində mübarizə formalarının dəyişdiyini göstərdi. Bayram və Qiyasın aksiyası bir daha sübut etdi ki, bəzən sadə bir jest — bir heykəl üzərində yazılmış cümlə — illərlə davam edən bir dövlət ənənəsinin dayandırılmasına səbəb ola bilər.

Hazırda bu hadisə həm siyasi fəallıq, həm də vətəndaş cəsarəti baxımından xatırlanır. Bayram Məmmədovun həyatı və faciəvi sonu isə müasir Azərbaycanın sosial və siyasi həyatında dərin iz qoymuş hadisələrdən biri kimi qalır.